Լինե՞լ, թե՞ չլինել. Զաբել Եսայանի «Շեմին» ժողովածուն

Զաբել Եսայանի խոսքերի արդիականությունը Հայաստանում այսօր ծավալվող իրադարձություններին, ապշեցուցիչ է։ Իսկապես, անհնար է Եսայան կարդալ առանց իրենց հայրենիքում ապրող հայերի վիճակի անորոշ ու ցավագին գիտակցության։ Չդադարող ռազմական գործողություններ, նվաստացուցիչ պայմանագրեր, վերջնագրեր եւ խաղաղության կեղծ խոստումներ, Արցախի բնիկ հայ բնակչության «մաքրում»՝ այս ամենը վկայում է այն մասին, որ հայերի խաղաղ գոյության հնարավորության դռները փակվում են իրենց պապենական հողերում, գրում է Armenian Mirror Spectator-ը։ 

«Նոր հարսնացու»-ում, պատմվածք «Շեմին. առանցքային տեքստեր հայերի եւ թուրքերի՝ որպես օսմանյան սուբյեկտների մասին», վերջերս լույս տեսած Եսայանի «չընթերցված, չհասկացված կամ նախկինում անհայտ» պատմվածքների ժողովածուն թարգմանվել եւ խմբագրվել է բժիշկ Նանոր Քեբրանյանի առաջաբանով, Եսայանը թուրք մարդասպաններին անվանում է «դեւերի հորդա». . . մարդիկ, որոնք մոլեգնում են անխնա ատելությամբ եւ ոռնում գազանների պես: Մեկնաբանելով Եսայանի ստեղծագործության մեջ տիրող «անօգնականության» եւ «անհուսության» տրամադրությունը՝ Քեբրանյանը գրում է, որ «հայերը հայրենի հողում ընկալվում ու կընկալվեն որպես օտար ցեղ»: Իսկապես, մինչ օրս դեւերը վազում են նրանց շուրջը՝ ավելի արյունոտ ու արյունարբու, քան երբեւէ։

Սովորաբար այս պատմությունները բացահայտում են ռեպրեսիվ սովորույթներն ու օրենքները, որոնք խոչընդոտում են թուրք կանանց ազատությանը: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ երբ նրանք բացահայտ խոսում են կոտորածների մասին, դրանք, ըստ Քեբրանյանի, «քողարկված արտահայտություն» են մարդկության անօտարելի իրավունքները ժխտող պայմանների եւ «բազմաթիվ չարիքներ», որոնք խոչընդոտում են բռնապետական ​​պետության առաջընթացին:

«Կարելի՞ է ասել, որ մեծ տարբերություն չկա հարյուր տարի առաջ թուրք կանանց առօրյա, բարոյական, սոցիալական ու այլ սովորույթների եւ այսօրվա կանանց գաղափարների ու գործելակերպերի միջեւ»: Եսայանը հարցնում է 1914 թվականին Կոստանդնուպոլսի «Ազատամարդ» օրաթերթում առաջին անգամ տպագրված «Նա-մեհրամ. թուրք կնոջ կյանքը» էսսեում: Եսայանի վրդովմունքի խոսքերն այսօր էլ ճշմարիտ են հնչում՝ դրանց գրվելուց հարյուրից ավելի տարի անց: Դրանք, հավանաբար, կհնչեն հարյուր տարի հետո, քանի որ ահաբեկման եւ լռության նույն մարտավարությունն օգտագործվում է Հայաստանին աշխարհի երեսից ջնջելու համար: Այն, ինչ Եսայանի համար «հրատապ խնդիր» էր, այսօր հայերի համար էկզիստենցիալ սպառնալիք է։

Եսայանը գրում է «սահմանափակումների ու ցավոտ օրենքների», ստվերների ու ծածկոցների ետեւում «խցային սենյակներում» ապրող կանանց մասին։ «Թուրք կնոջ կենցաղային կյանքը լի է ամենախորը եւ թաքնված տառապանքներով», - գրում է Եսայանը մեկ այլ շարադրանքում՝ «Թուրք կանանց ազատագրման հարցի շուրջ», որն առաջին անգամ հրատարակվել է 1914 թվականին։

Նրա ստեղծագործությունները բացահայտում են Եսայանին որպես կանանց էմանսիպացիայի հավատարիմ ջատագով: Վերը նշված երկու էսսեները՝ «Նա-մեհրամ. թուրքական կնոջ կյանքը» եւ «Թուրք կանանց ազատագրման մասին», կարդացվում են որպես ֆեմինիստական ​​մանիֆեստներ: Զավեշտալի է, որ կրքոտ կանանց իրավունքների պաշտպանը չի վստահում «ֆեմինիզմին» որպես գաղափարախոսության։ «Այս խղճուկ բառն այնքան ծիծաղելի է դարձել, եւ այնքան հակասական, անիմաստ, վիճելի, եւ որ ամենակարեւորը՝ կոպիտ հայտարարություններ ու պահանջներ են դրվել, որ պետք է պարզաբանել, թե ինչ նկատի ունենք, երբ խոսում ենք կանանց էմանսիպացիայի մասին»,- գրում է նա։ Թեեւ ակնհայտ նպատակը մնում է կնոջ ազատագրումը տղամարդու ենթակայությունից, այն նաեւ ենթադրում է, Եսայանի խոսքերով, «ավելի լայն սոցիալական պայքար»: