Շատ հաճախ ենք լսում, որ Երեւանը մեր տունն է: Բայց արդյո՞ք մենք գիտենք նրանց, ովքեր ստեղծել ու «կարգի են բերել» այդ տունը: Տները, ինչպես եւ մարդիկ, իրենց կենսագրությունն ունեն: Եվ եթե նույնիսկ ծանոթ ենք, ապա այդ կենսագրության ինչ-ինչ էջեր չընթերցված են մնում:
1952 թվականի ապրիլի 29-ին Երեւանի Ստալինի պողոտան (ներկայիս Մաշտոցի պողոտա) զարդարվեց հիանալի նորակառույցով՝ Կենտրոնական փակ շուկայով: Գեղեցիկ ճակատամաս, զարմանահրաշ ինտերիեր, առեւտրի հարմար պայմաններ: Շենքը կառուցվել է Երեւանի գլխավոր ճարտարապետ Գրիգոր Աղաբաբյանի նախագծով:
Այդպես էլ նշված է մայրաքաղաքի ճարտարապետության վերաբերյալ բոլոր ուղեցույցներում եւ գրքերում: Առանձնապես տպավորիչ էր շքամուտքի վիտրաժը: Բայց հենց այստեղ էլ թաքնված էր ինտրիգը, որը հայտնի է միայն մասնագետներին: Վիտրաժը կատարված է երիտասարդ ճարտարապետ Ֆենիկս Դարբինյանի էսքիզներով:
Այն ժամանակներում Երեւանում նախագծային կազմակերպությունները սակավաթիվ էին: ԽՍՀՄ-ի փլուզումից առաջ էր, որ դրանց թիվը հասավ մոտ քառասունի: Իսկ 50-ական թվականների սկզբին դրանք էին «Հայարդնախագիծը», «Հայպետնախագիծը» եւ Երքաղխորհրդին առնընթեր արվեստանոցը, որտեղ էլ աշխատելու էր եկել Երեւանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շրջանավարտ Ֆենիկս Դարբինյանը:
Ինստիտուտի ճարտարապետության ամբիոնում դասավանդող, Հայաստանի Ճարտարապետների միության վարչության քարտուղար Գրիգոր Գարեգինովիչ Աղաբաբյանի ղեկավարությամբ աշխատանքը պրոֆեսիոնալիզմի մեծ դպրոց էր: Ու առավել քան պատասխանատու էր շենքի մուտքի վիտրաժի մշակման հանձնարարությունը, որը երիտասարդ ճարտարապետը փայլուն կատարեց:
1958 թվականին քաղխորհրդի արվեստանոցի հիման վրա ստեղծվեց «Երեւաննախագիծ» ինստիտուտը: 1962 թվականին Ֆենիկս Գաբրիելովիչը ղեկավարեց երկրորդ ճարտարապետական արվեստանոցը: Նա այս պաշտոնում աշխատեց մինչեւ 1990 թվականը: Սակայն վարչական աշխատանքին զուգահեռ՝ ակտիվորեն զբաղվել է նախագծմամբ:
Այն տարիներին Երեւանը սրընթաց թարմացվում էր: Դասական ժամանակաշրջանի շենքերի կողքին սկսել էին հայտնվել նոր ճարտարապետության կառույցները:
Ֆենիկս Դարբինյանը գործընկերների հետ նախագծել է «Անի» հյուրանոցը, որը Սայաթ-Նովայի պողոտայի գերակայող կառույցն էր, նախագծվել է 1963 թվականին՝ ի նշանավորումն աշուղի ծննդյան 250-ամյակի:
Նա աշխատել է Կիեւյան փողոցի կառուցապատման, Աբովյան փողոցի վերակառուցման, Երեւանի օղակաձեւ զբոսայգու առաջին եւ հինգերորդ հատվածների վրա: Նրա նախագծերով են կառուցված ՀԽՍՀ ԺՏՀՑ-ի «Գիտության եւ մշակույթի» տաղավարը, մետրոյի «Բարեկամություն» կայարանը եւ ստորգետնյա անցումը:
Օղակաձեւ զբոսայգում նա նախագծել է գեղարվեստական շատրվան, որն ընկնում էր Թումանյան փողոցի առանցքի վրա եւ գեղեցիկ էր նայվում դրա ամբողջ երկայնքով: Սակայն հետո սրճարան կառուցվեց, որն այն մեկուսացրեց եւ նվազեցրեց նրա՝ որպես քաղաքի տեսարժան վայրի նշանակությունը:
Բայց վերադառնանք Փակ շուկային: Մենք անպատասխանատվությամբ ենք վերաբերվում մեր մշակութային ժառանգությանը: Չնայած հանրության բողոքներին, 2012 թվականին այն սեփականաշնորհած ընկերությունը սկսեց շենքի վերակառուցումը, որի հետեւանքով շուկան դարձավ առեւտրի համալիրի մասը: Անհետացավ բացառիկ գեղեցկության ինտերիերը, ճակատամասերին կցակառույցներ հավելվեցին, շենքը դադարեց ճարտարապետության եւ մշակույթի հուշարձան լինելուց: Լավ է, որ հաջողվեց պահպանել շքամուտքի վիտրաժը...
Անպատասխան է մնում մեկ հարց՝ ինչո՞ւ Ֆենիկս Դարբինյանը չի ազդարարել, որ վիտրաժի հեղինակն ինքն է: Նրանք, ովքեր այն ժամանակներում աշխատել են ճարտարապետական արվեստանոցներում, հիշում են, թե երիտասարդները սրտի ինչպիսի թրթիռով էին վերաբերվում իրենց ուսուցիչներին: Ֆենիկս Դարբինյանը համեստ մարդ էր եւ հասկանում էր, որ վարպետի ու վաղեմի ուսանողի միջեւ տարածություն կա:
Ի դեպ, նա էլ հետագայում դարձավ Հայաստանի Ճարտարապետների միության անդամ, հանրապետության վաստակավոր ճարտարապետ, 1962-1967 թվականներին Խորհրդային ճարտարապետության ձեռքբերումների համամիութենական ստուգատեսի դափնեկիր:
1983 թվականին մետրոյի «Բարեկամություն» կայարանի նախագծի համար նա պարգեւատրվեց Հայաստանի պետական մրցանակով:
Պավել Ջհանգիրով
Հետևեք NEWS.am STYLE-ին Facebook-ում, Twitter-ում և Instagram-ում
23:13, 24 ապրիլի
«Ցեղասպանությունը եղել է․ իմ մեծ տատն ու պապը զոհ են գնացել այդ սարսափելի ոճրագործությանը»․ Գեւ Օրկյան22:17, 24 ապրիլի
Վահե Բերբերյանը հրապարակել է Հայոց ցեղասպանության զոհ դարձած իր պապի միակ լուսանկարն ու խոսել իր խոստման մասին21:30, 24 ապրիլի
«Մենք ոգեկոչում ենք 1915 թվականին զոհված հայերի հիշատակը: Նրանց թվում են իմ նախնիները»․ ամերիկահայ դերասանուհի Դիանա Մեդիսոն20:48, 24 ապրիլի
«Ուզում եմ հիշել իմ նախնիներին, ովքեր զոհվել են, եւ նրանց, ովքեր ողջ են մնացել»․ Սերժ Թանկյանի գրառումը՝ Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցի կապակցությամբ19:46, 24 ապրիլի
«Այս ողբերգությունը նրա կյանքի անբաժան մասն է եղել»․ Քրիստինա Ազնավուրը արխիվային լուսանկարներ է հրապարակել Շառլ Ազնավուրի՝ Հայաստան կատարած այցից16:33, 24 ապրիլի
«Հայոց պատմության ուսուցիչս նույնիսկ մեր ավարտական երեկոյի ժամանակ ասաց՝ թուրքին բարեկամ չկարծեք…». Ժաննա Բուտուլյան15:04, 24 ապրիլի
«Երբ մենք հիշում ենք Հայոց ցեղասպանությունը, մենք երդվում ենք երբեք չմոռանալ պատմության դասերը»․ լիբանանահայ դիզայներ Գրիգոր Ջաբոտյան14:29, 24 ապրիլի
Լույս է տեսել Հաքան Սեքինելգինի «Հայոց ցեղասպանությունը եւ Թուրքիան. հանրային հիշողություն եւ ինստիտուցիոնալացված ժխտում» գիրքը13:03, 24 ապրիլի
«Եվրատեսիլ 2024»-ում Հայաստանը ներկայացնող «Լադանիվա» խմբի անդամները հարգանքի տուրք են մատուցել Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին (ֆոտո)12:01, 24 ապրիլի
Մարգարիտա Սիմոնյանը պատմել է Հայոց ցեղասպանությունից փրկված իր նախնիների պատմությունը11:12, 24 ապրիլի
«24.04.2024 ից թող սկսվի Հայաստան-Արցախի վերածննդի հետհաշվարկը: Ես հավատում եմ». Նազենի Հովհաննիսյան10:04, 24 ապրիլի
Աշխարհը՝ Հայոց ցեղասպանության մասին. հայտնի մարդկանց հայտարարությունները՝ ողբերգության 109-րդ տարելիցի կապակցությամբ