Կինոռեժիսոր Արմեն Գասպարյանը՝ Կաննի կինոշուկայում Ցեղասպանության թեմայով նախագիծ ներկայացնելու եւ հայկական կինոյի սարսափելի վիճակի մասին

Ծնունդով գյումրեցի կինոռեժիսոր, կինոդրամատուրգ, գրող և պրոդյուսեր Արմեն Գասպարյանը 2017 թվականի Կաննի փառատոնի կինոշուկայում կներկայացնի համատեղ նախագիծ` «Բանալիները» գեղարվեստական ֆիլմը: «Գողացված մանկություն» ֆիլմի համար «Վանա լիճ» միջազգային կինոփառատոնի / Pearl Millet (Darekh) Cinema Award-ի մրցանակներ` «Լավագույն վավերագրական ֆիլմ» և «Լավագույն ռեժիսոր» անվանակարգերում (Թուրքիա, 2015 թ.), «Հանուն հաղորդակցության համաշխարհային կաթոլիկ ասոցիացիայի» (SIGNIS) հատուկ մրցանակ` «Ժամանակակից Հայաստանի խնդիրների պոետիկ վերհանման համար» (2014 թ.), IntimaLente միջազգային կինոփառատոնի մրցանակ` «Լավագույն ռեժիսուրա» անվանակարգում (Կասերտա, Իտալիա, 2014), «Հայկական հաց» ֆիլմի համար` Magnificat միջազգային կինոփառատոնի ժյուրիի մրցանակ` «Ազգային պատմության ցավոտ թեմաների վարպետորեն ներկայացման համար» (Մինսկ, Բելառուս, 2011 թ.), «Ռեստավրատորների ժամանակագրությունը» ֆիլմի համար` «Դեբյուտ-Կինոտավր» կինոփառատոնի մրցանակ` «Բարձր արտահայտչականության մշակույթի համար» (Մոսկվա, ՌԴ, 2002 թ.), «Սուրբ ծննդի տարածքը» ֆիլմի համար` առաջադրում «Լավագույն վավերագրական ֆիլմ» անվանակարգում («Եվրասիա» միջազգային հեռուստաֆորում, Մոսկվա, ՌԴ, 2001), «Խավարման վկաները» ֆիլմի համար` San Gio  միջազգային կինոփառատոնի` իտալական կինոքննադատության մրցանակ (Վերոնա, Իտալիա 1999 թ.).  բազում վավերագրական և գեղարվեստական նախագծերի, գրքերի և սցենարների հեղինակը Հայաստանը չի ներկայացնելու Կաննի կինոշուկայում: NEWS.am STYLE -ի թղթակիցը զրուցել է տաղանդավոր կինոռեժիսորի հետ՝ Ցեղասպանության թեմայով ֆիլմի նախագծի, ինչպես նաեւ՝ հայկական կինոյի վիճակի մասին: 

- Նախագիծը ներկայացնելու է հայ ռեժիսոր, ով, սակայն, չի ներկայացնելու Հայաստանը: Ինչո՞ւ:

- Հայ ռեժիսորները իրենց աշխատանքը կներկայացնեն հայկական տաղավարում, որի հետ ես ոչ մի առնչություն չունեմ: Ես ինքս ինձ բնորոշում եմ որպես գյումրեցի ռեժիսոր, ով աշխատում է միջազգային համատեղ արտադրանքի վրա:

- Ինչպե՞ս եք ստացել Կաննի փառատոնին մասնակցելու հրավերը:

- Կաննի կինոփառատոնը Հայաստանում չի ստեղծվել: Կաննի կինոփառատոնում հաստատվում է կինոյի նորաձևությունը, որի հետ Հայաստանը ոչ մի կապ չունի: Հրավերը ստացել եմ ֆրանսիական ընկերությունից, որի հետ արդեն երեք տարի աշխատում ենք «Բանալիները» գեղարվեստական ֆիլմի նախագծի վրա: Հենց այդ ֆիլմն էլ ներկայացվելու է այնտեղ: Ֆիլմը Օսմանյան կայսրությունում իրականացված հայերի ցեղասպանության մասին է. այն պատմում է մշեցի փոքրիկ աղջնակի մասին, ով հայրենի տան բանալիներն է կորցրել, և թուրք ընտանիքի մասին, որը պահել է բանալիները չորս սերունդ շարունակ: Ֆիլմում նրանց սերունդներն են հանդիպում...

- Դուք ներկայացնելու եք Ֆրանսիան: Ինչպե՞ս է Մշակույթի նախարարությունն ընդունել այդ փաստը:

- Ձեր մշակույթի նախարարությունը վաղուց արդեն ոչինչ չի ընդունում և պատկերացնում: Ես երկար ժամանակ բացակայել եմ Հայաստանից: Ավելի շատ լենինյան վայրերում եմ ապրել` Վարշավա, Բեռլին, Փարիզ, Ցյուրիխ: Հայաստան վերադառնալուց հետո նկարել եմ չորս վավերագրական ֆիլմ և պատրաստել չորս սցենարներ` լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմերի համար: Վերոնշյալ հաստատության հետ իմ հազվադեպ շփումներից հետո եկել եմ այն անմխիթար եզրակացությանը, որ հայկական մշակույթը կարող էր առանց այդ հիմնարկության էլ գոյութուն ունենալ:

- Ֆիլմում մասնակցո՞ւմ են դերասաններ Հայաստանից:

- Դա բացառվում է առաջին հերթին: Սովետական իշխանության վերջին տարիներին և հարաբերական անկախության առաջին տարիներին հայ դերասանների և դերասանուհիների մեծամասնությունը հաշվառման մեջ էր ոստիկանությունում` «սպեկուլացիա» հոդվածով... Սերիալների, որոնք կարելի է դիտել բացառապես ազգային դատավճռով և դատական կատարածուների ներկայությամբ, ի հայտ գալուց հետո նրանք աշխատանք գտան: Բայց ներգրավել նրանց Հայոց ցեղասպանության մասին ֆիլմում կնշանակի ջուր լցնել Վաշինգթոնի թուրք-հրեական լոբբիի ջրաղացին:

-  Հայաստա՞նն է ֆինանսավորում մասնակցությունը կինոփառատոնին:

- Բնականաբար, ոչ: Մենք տարբեր տեսակետներ ունենք այդ մասնագիտության և նրա շուրջ տեղի ունեցող ամեն ինչի վերաբերյալ: Ցեղասպանության մասին այս նախագծի համար ինձնից «ատկատ» պահանջեցին, այդ պատճառով ես մեկնում եմ ֆրանսիական ընկերության հրավերով: Այնպիսի հետամնաց երկրներում, ինչպիսիք Հայաստանն ու Ռուսաստանն են, «ատկատների» համակարգը մասսայական բնույթ է կրում և տարածված է բոլոր ոլորտներում: Վերջերս իմ վավերագրական ֆիլմը` «Բաց դռները», առաջատար վավերագրական փառատոններից մեկի` «Ռոսսիայի» ծրագրում էր: Այնտեղ լրատվամիջոցների ներկայությամբ կլոր սեղանի շուրջ բաց խոսում էին կինոյի «ատկատների» մասին` 40%-ի չափով: Բայց քանի որ Հայաստանը առաջինն է քրիստոնեություն ընդունել, և հայերն ունեն ավանդական տխուր աչքեր, ապա այստեղ «ատկատի» չափը 10% է: Բայց սխեմաները տարբեր են, ինչը ինձ` որպես պրոդյուսերի, ձեռք չի տալիս:

- Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ կինոն ընդունվում է որպես «փող ուտելու տեղ»:

- Հայաստանում առանց այդ էլ չկա ո՛չ ազգային կինոյի, ո՛չ ազգային դպրոցի ֆունդամենտալ բազա: Պետության կողմից կինոն ֆինանսավորվում է մնացորդային սկզբունքով: Երբ Գերմանիայում, Իտալիայում, Ֆրանսիայում պրոդյուսերներն ինձ հարցնում են` Հայաստանում քանի կինոթատրոն կա, ես պատասխանում եմ` երկուսուկես: Եվ թեման փակվում է: Ինչ վերաբերում է «փող ուտելու տեղին»` այդ իմաստով հայկական կինոյում բացարձակ միջնադարյան կարգեր են տիրում, որն անկասկած ազդում է կինոյի որակի վրա: Պետական փողերով նկարված հայկական գոնե մի ֆիլմի անուն տվեք, որը միջազգային որևէ արձագանք է ստացել: Եթե հայկական կինոն իրենից ինչ-որ բան ներկայացներ, ֆրանսիական կողմն ինձ կհարցներ. «Իսկ ինչո՞ւ չեք գնում Հայաստանի կողմից»: Իսկ նման հարցեր ինձ չեն տալիս:

- Արդյո՞ք կինոմատոգրաֆիան քաղաքականության գործիք է: Ճի՞շտ է արդյոք օգտագործվում այդ գործիքը մեզ մոտ:

- Կինոն չի կարող գոյություն ունենալ պետությունից, քաղաքականությունից և բիզնեսից դուրս, մեծ երկրներում` գաղափարախոսությունից դուրս: Տոտալիտար երկրներում` Սովետական Միություն, Նացիստական Գերմանիա, Ֆաշիստական Իտալիա, կինոյին հսկայական նշանակություն էր տրվում: Դրա համար Լենինն ասում էր. «Կինոն է մեզ համար ամենակարևոր արվեստը»: Կինոն ծառայում է նաև որպես զենք` սեփական երկրի իմիջը կամ կենսակերպը հրամցնելու համար: Հայ քաղաքական գործիչները չափազանց գավառական և պրիմիտիվ են, և ոչ ոք նրանց հետ այդ թեմաներով խոսակցություն չի վարում: Հայ քաղաքական գործիչները շրջապատված են ծառայամիտ լակեյ-մտավորականներով, որոնց միայն երկրային երևույթներն են հուզում:

- Ի՞նչ սպառնալիք է ներկայացնում հնդկա-թուրքա-հայկական սերիալների մասսայական «սպառումը»:

- Դա կհանգեցնի ինչպես հանդիսատեսի որակի անկման, այնպես էլ համատարած դեգրադացիայի: Խնդիրն այն չէ, որ սերիալը հրեշավոր երևույթ է. խնդիրը դրանց որակն է: Եթե հայ դպրոցականը նկարների վրա պատկերված Հովհաննես Թումանյանին շփոթում է Ֆիլիպ Կիրկորովի հետ, դա հեռուստատեսության «նվաճումն» է: Հայկական կինոն երկու տեսակի է. մեկը ՈՒՀԱ-Երալաշի ու ամանորյա կաղամբատոնի  խառնուրդն է` անպայմանորեն տհաս պաթոսով, իսկ մյուսը` Եվրոպայից գողացված, այսպես կոչված, դեպրեսիվ կինոն, որը սովորաբար նկարում են ճղճղված ջինսերով երիտասարդ կին ռեժիսորները: Դա այն է, երբ գլխավոր հերոսը` հիմար գլխարկը գլխին, նստել է կտուրին և խոսում է գլոբալ երևույթներից: Երբ ռեժիսորը, սեփական նևրոզները գովերգելով, ինքն իրեն հասցնում է մտավոր ձեռնաշարժության, հանդիսատեսի ճաշակն այնքան է ընկնում, որ սկսում է սերիալներ դիտել: Իսկ դա շա՛տ վտանգավոր է փոքր երկրի համար:

- Հնարավո՞ր է փրկել հայկական կինոն դեգրադացիայից:

- Ինչ-որ բան փրկելու համար, նախևառաջ պետք է դա ունենալ: Հայկական կինոն սովետական կինոյի շատ փոքր մասն էր կազմում` երկրագնդի ցամաքի մեկ վեցերորդ մասում երաշխավորված վարձույթով: Անկախության ձեռքբերումով` հայկական կինոն դադարեց համաշխարհային կինոգործընթացի մաս լինել: Փոքր երկրների կինոն կարող է գոյություն ունենալ միայն պետական աջակցության պայմանով կամ էլ համատեղ արտադրանքի մեջ ներգրավվելով: Այնինչ, Սովետական Միությունն այլևս չկա, իսկ մոտեցումը սովետական է մնացել, չնայած ձեռք է բերել եվրոպական ու ամերիկյան արտաքին ձևեր: Արդյունքում, ամեն ինչ որոշում է էկրանը: Հայաստանը մտել է Eurimages-ի մեջ, Կաննում կա հայկական տաղավար և այլն: Իսկ ո՞ւր է կինոն:

Եվա Նավասարդյան